Söndürme Sistemleri

Oluşacak yangında yangın tipinin yanı sıra yangının nasıl gelişeceği ve yangın yükü hakkında bilgi edinmek gerekir. Bu bilgiler ışığında küçük, orta ve büyük yangınlardan bahsedilebilir.

Küçük yangınlar az miktarda yanıcı madde içeren alanlar, bürolar ve holler gibi adi yangınlar ve az miktarda sıvı içeren ya da iyi korunmuş yakıt depolarının bulunduğu yangınları içerir. Yanıcı maddeler fazla olsa bile yangının yayılma eğilimi az olan alanlar da bu sınıfa dahil edilebilirler. Orta şiddetli yangınlar olarak küçük yangınlardan daha büyük oranda yanıcı madde içeren alanlar, işyerleri, garajlar, galeriler, tamir atölyeleri gibi yerlerdeki yangınları içerir. Diğer iki yangın tipinden daha fazla yüklü yangınlar ise büyük yangınlar sınıfına girerler.

Günümüzde yangın riski taşıyan mekanlarda yangının yayılmadan söndürülmesi amacıyla çeşitli yangın söndürme sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemler aşağıda sıralanmıştır.

Sabit Boru-Hortum Sistemleri

Sabit Boru-Hortum Sistemleri, yangını su kullanarak söndürmek amacıyla bina içinde yerleştirilen sabit boru tesisatı, yangın dolapları ve hortumlarından oluşmaktadır. Binada diğer yangın söndürme sistemleri kurulmuş olsa bile, sabit boru-hortum sistemleri gerekli tamamlayıcı olabilir. Sabit boru-hortum sistemlerinin uygulama alanları olarak okullar, resmi binalar, oteller, sanat ve kültür merkezleri, iş hanları, satış mağazaları, sanayii tesisleri örnek verilebilir. Sabit boru-hortum sistemleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:

Islak Sabit Boru-Hortum Sistemleri

Bu sistemde su kaynağı ile sistem arasındaki vana sürekli açık durumdadır ve sistemde her an basınçlı su bulunmaktadır.

Otomatik Beslenen Sabit Boru-Hortum Sistemleri

Bu sistemde su kaynağı ile sistem arasındaki vana sürekli açık durumdadır ve sistemde her an basınçlı su bulunmaktadır.

El ile Çalışan Sabit Boru Sistemleri

Bu sistemde her yangın dolabında bulunan el ile kumanda edilen cihaz bulunmaktadır. Bu cihaz ile suyun devreyi beslemesi sağlanır.

Kuru Sabit Boru-Hortum Sistemleri

Bu sistemde devrede su yoktur. Bu sistem özellikle ısıtması olmayan düşük sıcaklıklara maruz kalabilecek mahallerde tercih edilir. Sistem özellikle yüksek binaların üst katlarında, itfaiye araçlarının giremeyeceği dar sokak veya geniş alanlı binalarda tercih edilir. Suyun sisteme verilmesi üç değişik şekilde olmaktadır:

1) İtfaiye teşkilatı ile yapılan bağlantıda su sağlanır.

2) Su elle kontrol edilen bir vananın açılması ile sisteme verilir.

3) Hortum vanası açıldığında sistem otomatik olarak su ile beslenir.

Otomatik Sprinkler (Fıskiye) Sistemleri

Sprinkler sistemleri yangın esnasında otomatik olarak devreye girerler. Söndürücü sıvı olarak su kullanılır. Sprinkler sistemleri bina içinde bir dizi sabit boru ve bu borulara bağlı boşalma fıskiyeleri (sprinkler’ler) den oluşur. Yangın sırasında açığa çıkan ısının etkisiyle katı bağlantı elemanının erimesi yada cam bir ampul içinde bulunan sıvının sıcaklık etkisiyle genişleyerek ampulü kırması sonucu suyun önü açılır ve yangın bölgesine akar. Her 10-20 m2 ye bir sprinkler tavsiye edilir.

NFPA kayıtlarına göre incelenen her on olayın altısında sprinkler sistemlerinin herhangi bir insan müdahalesi olmadan yangınları kontrol altına aldığı tespit edilmiştir. Yine NFPA kayıtlarına göre, tamamen düzgün çalışan sprinkler sisteminin bulunduğu mahallerde yangın olaylarında, patlama ve parlama sonucu olanlar hariç çok sayıda (üç veya daha fazla) can kaybı olmamıştır.

Islak Borulu Sprinkler Sistemleri

Islak borulu sprinkler sistemlerinde, otomatik sprinkler bir su kaynağına bağlı bulunan ve içinde su bulunan boru sistemlerine bağlanmıştır. Bu sistemlerde yangın esnasında oluşan ısının etkisiyle sprinkler açılır ve suyun yanan maddelerin üzerine boşalmaya başlamasını sağlarlar.Sisteme bağlı herhangi bir sprinkleri yangından oluşan ısının etkisi harekete geçirerek suyun akışını sağlar. Serbest kalan su jeti sprinklerdeki yansıtıcıya çarparak dağılır ve yangın mahalline yağmurlama şeklinde boşalması sağlanır.

Kullanım alanındaki şartlara bağlı olarak, sprinkler 40°C ile 350°C arasında belirlenen bir sıcaklık değerinde aktif hale geçmek için dizayn edilirler. Sprinklerlerin çoğu yaklaşık olarak dakikada 70 ile 100 litre arasında suyun yangın mahalline boşalmasını sağlarlar. Bazı özel uygulamalar için kullanılan sprinklerde boşalan su miktarı dakikada 400 litre’ye kadar çıkabilmektedir.Islak borulu sprinkler sistemlerinde boru şebekesi su ile dolu bulunduğu için ortam sıcaklığı 4°C den az olan mahallerde kullanılmamalıdır. Eğer mahallin çok küçük bir kısmı düşük sıcaklıklara maruz ise bu kısımlarda esas boru şebekesine ek bir kapalı devre oluşturarak bu kısımdaki boruların içini antifrizli karışım ile doldurulabilir.

Kuru Borulu Sprinkler Sistemleri

Kuru borulu sistemlerde boru şebekesi su yerine su kaynağı ve boru şebekesi arasındaki valfi kapalı tutacak düzeyde basınçlı hava yada nitrojen gazı ile doldurulur. Hava basıncı şebeke girişine yerleştirilen bir araç ile otomatik olarak kontrol edilir. Yangında açığa çıkan ısı herhangi bir sprinkleri aktif duruma getirdiğinde, boru şebekesindeki basınç hızla düşecektir. Bu basınç azalması kuru boru şebekesi girişindeki valfin açılmasına neden olacak böylece borular su ile dolacak ve açık bulunan spriklerden su yangın mahalline boşalacaktır.

Kuru borulu sprinkler sistemleri ıslak borulu sistemlerinin kullanılamadığı düşük sıcaklıktaki mahallerde kulanılabilir. Ancak kuru boru sisteminin girişindeki valf kısmı ısıtılan mahallere konulmalıdır.

Deluge (Selleme) Sprinkler Sistemleri

Deluge sprinkler sistemlerinin yapısı ıslak ve kuru borulu sistemlere benzer fakat bu sistemlerden iki farklı yönü vardır:

a) Standart sprinklerler kullanılır, fakat hepsi açıktır. Sprinkleri harekete geçiren elemanı içermezler, bu nedenle boru şebekesi girişindeki kontrol valfi açıldığında su bütün sprinklerden yangın mahalline boşalır ve mahal su ile boğulur.

b) Kontrol valfi normal olarak kapalı tutulur. Valf ayrı bir yangın algılama sistemi vasıtasıyla harekete geçerek açılır.

Deluge sistemler hızlı bir şekilde genişleyen yangınların kontrol altına alınmasında kısa sürede bol miktarda suyun gereksinim duyulduğu mahallerde kullanılırlar.

Ön Hareketli Sprinkler Sistemleri

Bu sistemler deluge sistemlere benzerler, fakat bu sistemdeki sprinklerler eriyebilen birleşme elemanı yada cam ampuller vasıtasıyla kapalıdırlar. Yangın algılama sisteminin harekete geçmesiyle ön hareket valfi açılır ve boru şebekesi su ile dolar, sistem ıslak borulu sprinkler sistemi haline dönüşür.

Köpük-Su Sprinkler Sistemleri

Köpük-su sprinkler sistemleride deluge sprinkler sistemlerinin benzeridir, fakat bu sistemlerde söndürücü akışkan olarak su yerine fıskiyelerden köpük akıtırlar. Köpük konsantresinin suyla istenilen oranda karışmasını sağlamak için oranlayıcı bir araç kullanılarak belli orandaki köpük konsantresi suya enjekte edilir. Sistem aktif hale elle yada yangın algılayıcı araçlar kullanılarak kontrol vanasının açılmasıyla geçirilir. Bu sistemlerin uygulama alanları genel olarak parlayıcı ve yanıcı sıvıların (petrol depoları, uçak hangarları gibi) tehlike oluşturduğu mahallerdir.

Köpük-su sprinkler sistemleri belli bir zaman dilimi süresince köpük akıtırlar. Borulardaki köpük konsantresi bittiğinde sistemdeki fıskiyelerden sadece su boşalır. Köpük konsantresinin kalitesi ve ne kadar süre akacağı tehlike durumu göz önüne alınarak belirlenir.

Köpük Sistemleri

Köpük sistemleri iki tipe ayrılırlar, bunlar:

a) Düşük genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler. Bu tiplerde köpüğün genişleme oranı bire yirmiden azdır ve köpük yüksek oranda su içerir.

b) Orta ve yüksek genişleme oranına sahip sistemler. Genişleme oranı bire yirmi ile bire bin arasında değişir. Bu sistemlerde kullanılan köpüklerde su oranı azdır ve köpük bağıl olarak hafiftir.

Köpük konsantresi ile belli oranda suyun karışması ile köpük solüsyonu oluşur ve bu solüsyonun hava ile irtibata geçmesiyle köpük balonları oluşarak yangın mahalline sevk edilirler. Düşük genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı söndürme sistemleri genellikle parlayabilen ve yanabilen sıvıların bulunduğu ve depolandığı mahallerde uygulama alanına sahiptirler.

Yüksek genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler genellikle kullanıldıkları alanın köpük ile doldurularak ortamdaki havanın yerini köpüğün alması ve böylece yangının devam etmesi için gerekli oksijenin ortamdan atılması istenilen yerlerde kullanılırlar. Örneğin, bodrum katları ve ambarlar gibi mahallerde kullanılırlar.

Sabit Kuru Kimyasal Söndürme Sistemleri

Muhtemel gaz ve sıvı yangınlarının olabileceği ve diğer söndürme sistemlerinin etkili olamadığı durumlar için tasarlanmışlardır. Söndürücü akışkan yangın riskine göre değişik kuru kimyevi tozlardır. Sistem kuru kimyevi toz kaynağı ve buna bağlanmış sabit borulardan oluşur. Sistem elle veya yangın algılayıcıları ile otomatik olarak aktif hale getirilebilir. Boru sistemine bağlı lüleler vasıtasıyla söndürücü yanan yüzeye akıtılır. Kuru kimyasal tozlar yüksek basınçta bulunan azot yada karbondioksit gazı yardımıyla akışkan hale getirilerek yangın mahalline boşaltılır. Gaz ve kuru kimyasal tozlar aynı kap içinde basınç altında depolanabildiği gibi gaz ve kuru tozların ayrı kaplarda depolandığı sistemlerde vardır.

Karbondioksit Yangın Söndürme Sistemleri

Bu sistemler basınç altında yüksek basınç tüplerinde yada alçak basınç tüplerinde bulunan söndürücü akışkan karbon dioksit içerirler. CO2 kaynaklar sabit boru sistemlerine ve lüle ya da hortumlarına bağlıdır. Kapalı hacimlerde bu sistemler bulundukları hacmi tamamen CO2 ile doldurmak üzere tasarlanırlar.

CO2 elektriği iletmediği için çoğu zaman elektrikli aletlerin korunmasında kullanılır. Gaz halinde bir yangın söndürücü olması nedeniyle elektrik ve elektronik aletlerin korunması ve yanıcı sıvı yangınlarında CO2 söndürücülerin kullanılması uygundur.

Karbondioksit sistemleri elle yada otomatik olarak aktif hale getirilir. Sistemin aktif duruma geçmesi sırasında mahalde bulunan kapı, pencere ve diğer dışa açılan yerler otomatik olarak yada kendiliğinden kapanacak şekilde yapılmalıdır.

Ortamdaki CO2 hacimsel olarak %5 değerinden fazla olduğunda insanlar için tehlikelidir. Bunedenle kullanım anında insanların bölgeyi terk etmeleri gerekir.

Belli başlı kullanım alanları elektrikli ve elektronik alet ve teçhizatın bulunduğu mekanlar, sprey boyama odaları, kömür siloları, motorlar, gemi hangarları, parlayıcı sıvı depoları, kurutma odaları gibi alanlardır.